Mojżesz Samuel Stern, urodzony 1 sierpnia 1889 roku w Andrychowie, to postać, która zapisała się w historii jako ortodoksyjny asesor rabinacki. Jego życie było ściśle związane z gminą żydowską w Bielsku, gdzie pełnił funkcję dajana. Niestety, jego życie zakończyło się tragicznie w 1942 roku w Jaśle, co było odzwierciedleniem dramatycznych wydarzeń tamtych czasów. Stern był nie tylko duchowym przewodnikiem, ale także istotnym członkiem społeczności żydowskiej, która w obliczu tragedii holokaustu musiała stawić czoła wielu wyzwaniom.
Życiorys
Mojżesz Samuel Stern był synem Menachema Mendla Sterna, znanego działacza ortodoksyjnego. Na początku swojego życia zawodowego związany był z handlem, jednak po śmierci ojca przyjął wymagającą rolę ortodoksyjnego dajana i podrabina w Bielsku. Jego formalne zatrudnienie miało miejsce w bielskiej gminie wyznaniowej, gdzie pełnił funkcję asesora rabinackiego.
Mieszkał w towarzystwie żony, Rachel Reginy z domu Eisig (ur. 1890 r.), w budynku należącym do gminy żydowskiej przy ulicy Mickiewicza 18. W lokalnych dokumentach kahału bielskiego, Mojżesz Samuel Stern był określany różnymi tytułami, takimi jak dajan, asesor rabinacki, podrabin oraz nauczyciel Talmudu. Warto zaznaczyć, że nie posługiwał się językiem polskim, porozumiewał się za to w jidysz i niemieckim, a hebrajski wykorzystywał w kontekście religijnym.
Mojżesz Samuel Stern był kluczową postacią w zakresie edukacji młodych chłopców dotyczącej bar micwy, a razem z grupą bielskich talmudystów, w tym Salomonem Kammerem, Juda Fränklem oraz Chaimem Goldbergiem, prowadził regularne nauczanie dotyczące odczytywania Tory. Równocześnie założył oraz prowadził ortodoksyjną bibliotekę we wspomnianym już budynku przy ul. Mickiewicza 18.
Mimo że jego podejście było konserwatywne, nie wywierał presji religijnej na liberalnych Żydów w Bielsku, co zaowocowało zaproszeniami na różne uroczystości we wspólnotach żydowskich. W 1938 roku odgrywał kluczową rolę w mediacji między ortodoksami a gminą wyznaniową oraz bractwem Chewra Kadisza, dążąc do stworzenia osobnego miejsca pochówku dla ortodoksyjnych Żydów na cmentarzu żydowskim w Bielsku. W 1928 roku pełnił funkcję zastępcy oddziału politycznej organizacji ortodoksów Agudat Israel w Białej.
W związku z umiejętnością nawiązywania relacji z liberałami, podobnie jak jego ojciec, znacząco współzawodniczył z chasydami związanymi z Aronem Halberstamem z Białej. Niestety, tragicznie zginął w getcie w Jaśle w 1942 roku. Miał syna, urodzonego w 1918 roku, Izaaka Sterna, i córkę Johannę (ur. 1915 r.).
Dom Modlitwy Towarzystwa Newe Szalom
Podobnie jak jego ojciec, Mojżesz Stern miał zaszczyt prowadzenia domu modlitwy w Bielsku, mieszczącego się pod adresem ul. Nad Ścieżką 7, gdzie często odbywały się ceremonie ślubne ortodoksów. Jego dom modlitwy znajdował się w sąsiedztwie największego zakładu kamieniarskiego w mieście, który należał do Salomona Leisera Wulkana. Na parterze jednopiętrowego budynku znajdowały się prywatne mieszkania, w tym mieszkanie wuja Mojżesza, Chaim Schänkera, wraz z jego rodziną.
Oficjalna nazwa sali modlitwy to Dom Modlitwy Towarzystwa Newe Szalom (Nweh Shalom Israelitischer Bethausverein), co w tłumaczeniu oznacza „Oaza pokoju” (hebr. נווה שלום). Mojżesz Stern, podobnie jak jego ojciec, dodatkowo zarządzał koszerną żywnością oraz pracą rzeźnika rytualnego. Należy jednak zauważyć, że nie miał dostępu do liturgii w oficjalnej reformowanej wielkiej synagodze.
Układ nabożeństw w jego domu modlitwy był zbliżony do praktyk ortodoksyjnych bóżnic galicyjskich, z tym że charakteryzował się większym porządkiem i organizacją. Choć synagoga miała charakter ortodoksyjny, istotnie różniła się od chasydzkiej bóżnicy „Ahawas Thora” w Białej, znajdującej się przy ul. Szpitalnej. Bóżnica prowadzona przez Sterna przyciągała wielu liberalnych Żydów bielskich, którzy nie mogli sobie pozwolić na wykupienie miejsca w większej synagodze.
Warto zaznaczyć, że postępowa synagoga była czynna jedynie w określonych godzinach i dniach, podczas gdy bóżnica Newe Szalom rabina Sterna była dostępna niemalże przez cały czas. Liberalni Żydzi bielscy, przeżywający żałobę, mogli przychodzić tam codziennie przez miesiąc, aby przez chwilę odmówić kadisz za zmarłych. Niestety, nie mieli takiej możliwości w dużej synagodze, gdzie mieli wykupione miejsca, ponieważ była ona zamknięta w porze ich modlitwy.
Mojżesz Stern był otwarty na wizyty postępowych Żydów, nie wytykał im ich stylu życia ani nie robił uwag, co czyniło jego synagogę miejscem przyjaznym dla wszystkich, którzy pragnęli uczestniczyć w modlitwie.
Szkoła Beith Jaakow
Niewielka, ale zdecydowana grupa ortodoksyjnych mieszkańców Bielska postanowiła nie posyłać swoich córek do Żydowskiej Szkoły Powszechnej, która mieściła się przy ulicy Krasińskiego 17. Powodem tego była niezgodność z liberalnymi oraz syjonistycznymi poglądami zarówno kierownictwa, jak i nauczycieli tej placówki.
W odpowiedzi na te obawy, rabin Mojżesz Stern, wspierany przez zamożnych ortodoksyjnych fabrykantów, takich jak Markus Wolf i Feiwel Rabinowitz, podjął decyzję o stworzeniu szkoły dedykowanej ortodoksyjnym dziewczętom. Nowa instytucja przyjęła nazwę Beth Jaakow Töchterschule der Agudas Jisroel Bielitz-Biala i została zlokalizowana na piętrze kamienicy przy ulicy 3 Maja nr 25.
Mojżesz Stern objął stanowisko kierownika szkoły, a w latach dwudziestych XX wieku na jej czele stały również jego żona, Regina Stern, a także Paula Fränkel i Lea Rapaport. W 1929 roku w placówce uczyło się 70 dziewcząt, których wiek wahał się od 8 do 16 lat.
W budżecie bielskiego kahału, na koniec lat trzydziestych, szkoła Beth Jaakow była ujęta jako wydatek, co świadczy o jej znaczeniu w społeczności. Z relacji historycznych wynika, że działalność szkoły trwała aż do momentu wybuchu II wojny światowej.
Przypisy
- Spyra 2015 r., s. 118.
- Proszyk 2012 r.
- Proszyk 2002 r.
Pozostali ludzie w kategorii "Duchowieństwo i religia":
Stanisław Ryłko | Józef Rokita | Andrzej MuszalaOceń: Mojżesz Samuel Stern